A capela dos Remedios de Ponte (e II)

Segunda parte do artigo publicado orixinalmente en Faro de Vigo (13-09-15).

Véxase a primeira parte en A capela dos Remedios de Ponte (I).

Nos primeiros anos do culto aos Remedios, hai constancia de ofrendas que facían os devotos e que posteriormente eran poxadas no día da festividade da Virxe. Estas poxas públicas realizaríanse ao aire libre, fóra do templo, que carecía aínda de adro. Isto solucionouse en 1805, cando lle aconsellaron ao párroco a construción dun “atrio a la circunferencia de esta capilla con su puerta cerrada para que no entren los ganados". O muro de dito adro así como a porta serían construídos no ano seguinte. Este muro sería refeito uns cincuenta anos despois, entre 1854 e 1855. Así mesmo, para velar polo coidado da capela, instáuranse dous cargos: o mayordomo ou mordomo, encargado de recoller as limosnas durante todo o ano e o día da festividade da Virxe, así como ocuparse do festexo; e o depositario, encargado de gardar tales limosnas e con elas asumir os gastos da capela. En 1813, ningún veciño ocupou o cargo de mordomo e é neste ano onde aparece a primeira referencia ao músico que amenizaba a festa. Poida que neste solista estea o xermolo da actual Banda de Música de Silleda.

Imaxe da Virxe dos Remedios // DFA (2013)

Na década de 1830, a capela recibiu unha doazón de 400 reais por parte dun cóengo de Tui, don Francisco Antonio Piñeiro de Solveira, co fin de levantar a capela maior ou presbiterio deste santuario. Anos máis tarde procedeuse á primeira gran reforma do templo: o canteiro Manuel Gil traballou na construción do presbiterio e no novo alzado das paredes da nave e o carpinteiro José da Riba levou a cabo a cubrición da capela maior, mentres que Manuel Paz foi quen cubriu a nave. No ano 1843, tivo lugar a misa de nova bendición da capela. En 1844 completouse a obra, embaldosando o interior e construíndo as gradarías do altar. Os gastos do ano 1846 revélannos que a capela contaba con tres pequenas ventás ou tragaluces, pois foron precisos ese mesmo número de vidros para colocar neles. Ademais, construíuse a tribuna e encargouse en 1848 unha campá a Agustín Taboada. Nesta época instalouse na capela un retablo procedente do Mosteiro de Carboeiro, ademais doutro que se instalou na igrexa de San Miguel, trala desamortización dos bens do convento.

En 1850, dende o Bispado recomendaron que se fixese un rebaixe de terra no costado oeste do atrio da capela, lado no que se levantaría a sancristía, pois a capela atopábase nunha leve pendente e era propensa a inundarse pola porta que tiña nese lateral. Ambas obras realizáronse nos anos seguintes: en 1851 os canteiros Pedro Taboada e Manuel Ribas levantaron as paredes da sancristía e cubriuse no ano seguinte e tamén se levou a cabo o rebaixe de terra. No ano 1853 tivo que levantarse a espadana (mal chamada campanario) pois fora derrubada por unha gran tempestade ese mesmo ano.

Imaxe de San Verísimo // DFA (2013)

Como xa se dixo, na capela tamén se celebraba o culto a San Verísimo, nome castelán co que é coñecido San Breixo nesta parroquia e cuxa primeira referencia atopamos no ano 1859. A este santo estaría dedicada unha gran romaría campestre de recoñecida sona na comarca e que acabou por esmorecer co tempo a mediados do século XX. Porén, quedou como recordo da mesma o nome do lugar onde se celebraba: o Campo do San Verísimo.

Arredor de 1860 tamén se procedeu a embaldosar de novo o presbiterio, traballo que levou a cabo Benito Míguez, veciño de Cortegada. En 1861 tivo lugar a festividade da Virxe o día 15 de setembro, algo excepcional pois esta víñase celebrando (e seguiuno facendo) o segundo domingo do mes, que como moito pode ser o día 14. Entre 1862 e 1863, procedeuse ao embaldosado da nave da capela, realizado por Juan Sánchez, veciño de Vilar. Desde 1863 a capela acolleu tamén as festividades do San Miguel e da Virxe do Carme, patróns da parroquia, e a partir de 1866 as referencias á función do San Verísimo son constantes, o que fai pensar no auxe desta festa.

Para rematar este percorrido pola historia da capela, convén dar un apuntamento final: as terras que a rodeaban deron en coñecerse como o Agro da Capilla, topónimo que aínda hoxe se conserva. Daquela capela xa non queda nada, pois a partir dela construíuse a actual igrexa parroquial, que gardou a mesma orientación que a capela. O novo templo é o que acolle na actualidade a misa na honra á Virxe e son numerosos os devotos que seguen a encher este lugar cada segundo domingo de setembro, continuando cun culto aos Remedios que se remonta 215 anos no tempo e que ocupa un sitio privilexiado na historia de Ponte.

A capela dos Remedios de Ponte (I)

Primeira parte do artigo publicado orixinalmente en Faro de Vigo (13-09-15).

Aínda que existe o topónimo A Ermida cuxa orixe é descoñecida, podemos afirmar que só hai constancia de dous templos na parroquia de Ponte, en Silleda: a primitiva igrexa parroquial, hoxe desaparecida, e a capela da Nosa Señora dos Remedios, reconvertida na actual igrexa parroquial en 1863. O inicio do culto a esta advocación mariana data de comezos do século XIX, cando se erixiu un pequeno santuario para albergar aos devotos da Virxe, situado ás aforas do lugar de Rosende. Daquela este daba nome a un couto xurisdicional baixo o poder da Orde de San Xoán de Xerusalén e que estaba dividido entre as parroquias de Ponte e Vilar.

“En el lugar y coto de Rosende, feligresía de san Miguel de Ponte”, o día 26 de decembro do ano 1799, catro veciños (Pedro Criado, da metade de Ponte, e Domingo do Campo, Caetano Fernández e Gabriel Fernández, os tres da parte de Vilar) presentáronse ante o escribán Fructuoso de Pol e Taboada, domiciliado no Foxo de Silleda, para outorgar un dote a unha pequena capela. Así, no documento dotal, estes veciños declararon que “(. . .) ellos y más vecinos a imitación de sus antepasados siempre han tenido intención de fundar una capilla advocación de Nuestra Señora del Remedio para en ella celebrar el Santo Sacrificio de la misa y otras oraciones respecto a la larga distancia que hay desde este lugar referido a una y otra parroquia (. . .)”, en referencia ás respectivas igrexas parroquiais de Ponte e de Vilar e tamén motivados probablemente por circunstancias adversas que asolaron o lugar (malas colleitas por culpa da néboa, inundacións. . .) debido á proximidade do regueiro de Rosende. O dote da capela consistía en doce ferrados de centeo anuais, para o cal os outorgantes hipotecaron a denominada Chousa do Gandarón, cunha produción de cincuenta ferrados de centeo, con carballos nas marxes e pechada sobre si. Así mesmo, piden ao bispo que “(…) se sirva admitir esta escritura y conceder su licencia y permiso para que se pueda hacer y fabricar dicha capilla en los términos de este motivado lugar y coto (…)”, impoñéndose a eles mesmos unha obriga “(…) con sus personas y bienes muebles y raíces presentes y futuras de hacer cierta y segura la dotación que llevan hecho (…)”. Ante a falta dun documento no arquivo parroquial que acreditase a renda mencionada e quen a debía asumir, en 1815 o párroco don Francisco Seoane Montero solicita unha copia da acta dotal ao escribán José López Taboada, que ocupaba o posto de Fructuoso Pol Taboada, xa falecido.

Intre da procesión dos Remedios o 8 de setembro do 2013 // DFA

A súa construción tivo lugar entre 1800 e 1801 ás aforas do lugar de Rosende, orientando a porta grande cara o suroeste. En agosto de 1801 estivo a piques de ser suspendido o culto por non ser inspeccionada, pero a intercesión de don Pedro Antonio Varela, párroco de Ponte ata 1809, impediu a clausura da mesma: “(. . .) Y aunque la capilla de Ntra. Señora de los Remedios se debía suspender absolutamente por no haber recibido visita, condescendiendo con los ruegos de este párroco, queda suspensa interín no la visite el de Graba y se cerciore de su decencia interior, como si el cáliz y ornamentos que le presentaron cuando bendijo esta capilla son o no suyos, pues según informes se usó y usa de otros, y para que igualmente tome cuenta y razón de la inversión de algunas caridades con que concurren los fieles, haciendo formar libro de cuenta para lo sucesivo”. Trala visita de don Juan López Casariego, párroco de Graba, o 31 de agosto dese mesmo ano, o culto continuou con normalidade: “(. . .) pasé a visitar la Capilla de Ntra. Sa. de los Remedios y hallándola decente en su interior y cerciorando de que el cáliz y ornamentos son propios de la capilla, declaro que se puede celebrar en ella y celebré el Santo Sacrificio de la misa, y mediante hasta ahora no ha habido donativos a favor de dicha capilla, a excepción de cáliz y la corona de la Virgen, no tuve que tomar razón, y en lo sucesivo se formará libro”.

O libro de contas ou Libro de las limosnas de la Virgen de los Remedios iniciouno don Pedro Antonio Varela en 1803, sendo clausurado polo párroco don Narciso Rodríguez en 1873, dez anos despois de que se trasladase a liturxia para esta capela. Nas propias palabras deste último, que atendeu a parroquia entre 1846 e 1878, “no se toman más cuentas al mayordomo de la Virgen por no reunir en su poder ninguna limosna, pues la poca que se junta dentro de la parroquia, pues fuera no se pide, la llevan unos cuantos devotos del pueblo de Rosende que se ofrecieron por algunos años costear las funciones de la capilla, que son los Remedios y San Verísimo, dándole para ayuda de dichas funciones las limosnas que se juntasen en todo el año incluso las cajas, que toda ella llega a muy poco para dichas funciones, por cuya razón ninguna cuenta hay que clausurar en este libro".

Segunda parte en A capela dos Remedios de Ponte (e II)

Incendio na Devesa

Arredor das 22.30 horas do pasado sábado 29 de abril, iniciouse un incendio na paraxe coñecida como A Devesa, nesta parroquia. Un lume que era visible para os condutores dende a PO -205 á altura de Trasfontao. Nun primeiro momento, o lume parecía extenderse rapidamente axudado polo vento de compoñente sureste, pero os traballos dos equipos de extinción (a quen dende aquí se envía o máis sincero agradecemento) permitiron extinguilo xa ben entrada a madrugada do domingo. O resultado, este:

Así se vían os restos do incendio dende Losón, a carón do viaduto do TAV (malamente, pois a vexetación nesa beira do Deza xa non permite unha boa panorámica de Ponte). Vemos como o incendio se extendeu polas "dúas" Devesas: a de Rosende e a de San Miguel, probablemente conectándoas pola Xunta dos Ríos (onde o río da Mera ou de Rosende desemboca no Deza) A extensión do mesmo non parece clara, aínda que nas páxinas comarcais de Faro de Vigo indicaron que foi un total dunha hectárea (10000 metros cadrados) queimada.

A acción premeditada dalgunha persoa (pois a hora na que se iniciou o lume non deixa lugar a dúbidas do factor humano) fixo que se arrasase unha área de enorme interese paisaxístico e natural, que tardará moito tempo en volver ser o que era.

Imaxes da Devesa no ano 2012 // DFA

Ao igual que pasara hai uns anos no Monte da Costa de Rosende, os montes desta parroquia e de calquera outro lugar do país están á mercé de ser pasto das chamas, sexa de xeito fortuíto ou intencionado. Evitémolo!

Ponte nos dominios da Igrexa II: A Aldea de Riba (2ª parte)

Primeira parte: Ponte nos dominios da Igrexa I: A Aldea de Riba (1ª parte)

Volvendo ao documento de Antealtares, o lote de bens aforados a Gregorio López e á súa muller estaba formado por “la casa de morada con un celeiro y corte de gando con su eira y huerta y castiñeiros e otros árboles”, así como nove fincas situadas nas proximidades do lugar. Convén destacar as numerosas referencias a topónimos que por fortuna se conservan na actualidade, nalgúns casos con lixeiras variacións. Por exemplo, atopámonos ante “otra leira sita en el Agro do Sino”, “sita en el Agro do Campo” ou “otra heredad sita en el Agro de Lóngaras”. Ademais, aparece como estremeiro en moitas das fincas un home chamado Estebo López, unha persoa que colle certo protagonismo xunto coa súa muller Marina Vázquez nun documento de 1594. Trátase do testamento do seu fillo Alonso, que se atopaba estudando en Compostela (residindo na rúa da Caldeirería) cando caeu enfermo e mandou redactar esta escritura no antigo Hospital Real da cidade, hoxe reconvertido no Hostal dos Reis Católicos. Deixou expresadas as súas débedas e posesións e declarou a seus pais como cumpridores das súas derradeiras vontades, ademais de pedir ser soterrado no mosteiro de San Francisco da citada cidade, onde supoñemos acabou repousando o seu corpo ao pouco tempo.

A Aldea de Riba (arriba) e A Aldea de Baixo (centro-dereita), imaxe tomada desde A Regueira (parte inferior) // DFA

De novo no foro, atopamos varias referencias á antiga igrexa parroquial de Ponte, situada moi próxima á Aldea de Riba como “el camino que va desde la aldea para la Iglesia de San Miguel de Ponte” ou “entesta en el camino que va para la dicha iglesia”. De feito, tamén nos atopamos cunha finca situada no “agro que dice de San Miguel”, en clara alusión ás terras que rodeaban o antigo camposanto e que se poden corresponder coas paraxes hoxe coñecidas como O Caseiro ou O Agriño. Ademais, este documento fai referencia a unha terceira institución relixiosa con posesións en Ponte: a Orde Militar de San Xoán de Xerusalén a través da Encomenda de Beade. Dona de terreos nos lugares de Meixomence, Rosende, Casderrei e Trasfontao, aparece nesta escritura como propietaria dun anaco de monte a carón da cuarta parte “del monte que se dice do Resío de la aldea”, incluído entre os bens que se aforaban. Comentar que, ata o de agora, sabemos dunha cuarta institución eclesiástica con posesións nesta parroquia: o mosteiro de Santa María de Aciveiro, con rendas e propiedades en Meixomence.

O Agro de "Lóngaras" converteuse no de "Longras" co paso do tempo // DFA

En canto ao nome, este lugar recibiu diversas denominacións ao longo da historia. O termo usado ao longo deste artigo (A Aldea de Riba) correspóndese co criterio de elección deste autor, mais tamén é moi común A Aldea de Arriba ou incluso A Aldea Darriba. Nos foros que tratamos nestas liñas, a denominación usual era “Lugar Darriba”, mentres que noutros aparece “Lugar de Arriba” ou “da Riba”. A alternancia entre Lugar e Aldea foi recorrente en documentos dos séculos posteriores. Sería no documento sobre as rendas percibidas por Carboeiro mencionado anteriormente onde atopamos a denominación que se sae do convencional: “Rivas” (ou “Lugar de Rivas”), quizais pola semellanza que o nome deste lugar garda con outros topónimos moi comúns no país ou por un erro do escribán á hora de redactar. Fose chamado dunha maneira ou doutra, este lugar conta cunha historia moi interesante que permite dar uns bos argumentos para poder consideralo de xeito oficial como unha entidade poboacional, atendendo tanto a criterios de antigüidade como ao alto grao de diferenciación respecto aos núcleos que o rodean.

Bibliografía:
Arquivo Histórico Universitario da USC
*Libros de foros de San Martiño Pinario
*Libros de foros de San Pedro de Ansemil
*Testamentos do Hospital Real

Ponte nos dominios da Igrexa I: A Aldea de Riba (1ª parte)

En 1577 tivo lugar a redacción de tres documentos de foro por parte dos mosteiros composteláns de San Paio de Antealtares e San Martiño Pinario a favor de varios veciños da parroquia trasdezá de Ponte. Nos tres casos, os bens aforados estaban situados no lugar da Aldea de Riba, pertencente á mesma parroquia, e os seus arredores. Agora, co gallo do 440 aniversario destas escrituras, dámoslles luz a algúns detalles extraídos delas, como por exemplo a división do lugar entre os citados mosteiros ou numerosas referencias toponímicas que por sorte sobreviven na actualidade. En definitiva, imos coñecer como era este lugar hai máis de catro séculos.

Vista da Aldea de Riba, co viaduto do TAV sobre o río Deza e o santuario do Corpiño ao fondo // DFA

Situada na zona centro-occidental da parroquia silledense de Ponte e franqueado polos lugares do Sino (ao norte) e da Aldea de Baixo (ao leste), A Aldea de Riba é unha entidade de poboación que, xunto coa Regueira, foi marxinada do Nomenclátor Oficial de Galicia, figurando unha e outra formando parte do Sino e de Trasfontao respectivamente, unha situación que ten chegado a derivar en problemas á hora de dar un enderezo ou dar calquera tipo de indicacións. A pesar diso, A Aldea de Riba agocha unha importante carga histórica debido a ser punto de encontro de varias institucións relixiosas, como veremos de seguido. O seu nome fai referencia á posición deste asentamento respecto a un observador situado nunha altura menor. A existencia do núcleo da Aldea de Baixo fainos supoñer a hipótese da existencia previa dun deles, para que ambos lugares adquirisen tales complementos de posición, algo que a día de hoxe segue a ser un misterio. Sobre as distintas variantes do nome deste lugar afondaremos nas últimas liñas deste artigo.

Entre a numerosa documentación que alberga o Arquivo Histórico da Universidade de Santiago de Compostela, atópanse foros de distintos mosteiros da contorna da cidade ou anexados a outros da mesma. Así, pode ollarse un outorgado o 30 de marzo de 1577 pola abadesa do mosteiro de San Paio de Antealtares, do que dependía o cenobio trasdezao de San Pedro de Ansemil, a Gregorio Conde e á súa muller, ambos veciños de Ponte, pola súa vida e dúas voces (xeracións) máis. A sinatura deste foro tivo lugar no mosteiro de San Salvador de Camanzo, que tamén dependía de Antealtares. O primeiro detalle a destacar deste documento é a porcentaxe do lugar que lle pertencía ao citado mosteiro: “(…) damos en dicho aforamiento el nuestro lugar y casal que se dice Darriba (…) de que al dicho monasterio pertenece la mitad por el monasterio de San Pedro de Ansemil nuestro anexo y la otra mitad pertenece al monasterio de San Martín de Santiago por el de San Lorenzo de Carboeiro su anexo (…)”. Refírese aquí ao mosteiro compostelán de San Martiño Pinario. Este documento ponnos na pista das propiedades que tiñan estes conventos nas terras de Ponte: Ansemil tiña terreos neste lugar e en Meixomence, mentres que Carboeiro posuía bens tamén en Trasfontao, Meixomence e Rosende. Esta división en dúas partes da Aldea de Riba mantívose probablemente ata o século XIX, onde aínda atopamos referencias de rendas cobradas por parte de Carboeiro no lugar na década de 1820.

Pista de acceso polo sur ao lugar // DFA

A outra metade do lugar atopábase nas mans do mosteiro de San Martiño Pinario a través do citado de Carboeiro. Mostra desta situación son senllos documentos datados do 11 de febreiro de 1577. O primeiro deles amósanos o nomeamento da segunda voz dun foro outorgado orixinalmente o 27 de maio de 1530 ao veciño de Silleda Rodrigo Fraíz. Esta segunda voz foi o xa mencionado Gregorio Conde, tras pasar os dereitos deste foro previamente a Gonzalo Conde, moi probablemente pai del. Pero a Gregorio non se lle adxudicou a totalidade deste lote de bens, senón soamente a metade dos mesmos. Esta outra metade (en realidade, un cuarto do total do lugar) aforouse a Fernando de Seoane e a súa muller Ana Fernández por tres voces, cedida pola viúva do citado Gonzalo Conde, María González. Relacionado con este segundo foro, atopamos en 1626 o nomeamento da primeira voz, que recaeu na persoa de Alonso de Seoane, fillo do citado matrimonio, así como un documento das rendas que cobrou Carboeiro no período 1827-1830, consistentes en 7 ferrados de centeo, dúas galiñas e a terceira parte do recadado na venda dalgún dos bens arrendados. Nesta época, un dos pagadores era Luis Seoane, descendente do matrimonio do foro orixinal e cuxa liña xenealóxica aínda se mantén neste e noutros lugares da parroquia.

Segunda parte: Ponte nos dominios da Igrexa II: A Aldea de Riba (2ª parte).

Os vellos camiños das Camposas

Aproveitando o comezo da primavera, achegámonos ata As Camposas para falar dos antigos camiños que cruzaban esta paisaxe, grazas a que a vexetación (fundamentalmente fentos) estaba seca, o que facilitaba ver estes camiños. Para mostra, as dúas seguintes imaxes do lugar:

Sinalados en laranxa, azul e vermello, tres antigos camiños que aínda son observables nas Camposas. En verde, o actual, que conecta a PO-205 co Pontón de Laxes (sobre a vía) e o terraplén // Propia a partir de Google Maps.

O primeiro camiño do que falaremos (en laranxa) era o principal deste lugar, que comunicaba o Coto de Laxes (ao sur) co chamado Monte de Baixo (ao norte e leste), atravesando o lugar. Coa construción da vía do tren, foi desviado uns metros para poder construír un paso sobre a mesma, o Pontón de Laxes. Este camiño foi substituído en parte por outro, debuxado en verde.

Na trincheira aínda se aprecia o lugar polo que pasaba o camiño // DFA

Tramo que aínda se conserva deste camiño // DFA

O Pontón de Laxes permitiu o paso entre ambas beiras da vía // DFA

 O segundo camiño (en vermello) procedía do Agro dos Amigos (ao sur) e detíase no antes citado, permitindo así un segundo acceso norte a este agro bordeando o Coto de Laxes.

Unhas pedras marcan o fin deste camiño // DFA

O derradeiro camiño (en azul) comunicaba co citado Coto de Laxes e pasaba a carón de onde se situa o Pontón. Xunto a el, aínda se observan dous carreiros paralelos á vía, usados por diversas persoas no seu momento para ir cara Vilar, a canteira ou o río de Rosende dende as parroquias de Saídres ou O Castro.

Anaco de camiño que aínda se conserva. Perpendiculares a el, distínguense os dous carreiros, a distintas alturas //DFA

O paso do ferrocarril modificou substancialmente o lugar co trazado de novos camiños e o desuso destes (pois acabaron cortados pola vía). Posteriormente, a PO-205 (Silleda-Vila de Cruces) tamén modificou a paisaxe deste lugar.

Ponte e a Carta xeométrica de Fontán

O que hoxe vos traemos a este blog é un mapa histórico. Trátase da "CARTA GEOMÉTRICA DE Galicia Dividida en sus Provincias de Coruña, Lugo, Orense, Pontevedra, y subdividida en Partidos Judiciales ó Alcaldias mayores; PRESENTADA À S.M. LA AUGUSTA REINA GOVERNADORA Doña Maria Cristina de Borbón Por mando de su Secretario de Estado y del Despacho de lo Interior EL EXCMO. S. D. JOSE MARIA MOSCOSO DE ALTAMIRA Levantada y construida en la escala del cienmilesimo POR EL DOCTOR D. DOMINGO FONTAN, Catedràtico de Matemàticas Sublimes en la Real Universidad de Santiago, y de Mecanica industrial por el Real Conservarorio de Artes, Socio correspondiente dela Real Academia de la Historia. AÑO DE 1834." A pesar desta monstruosidade de nome, popularmente coñecémola como a "Carta xeométrica de Galicia". O seu autor foi o matemático, xeógrafo e político Domingo Fontán (Portas, 1788 - Cuntis, 1866). Entre os anos 1817 e 1834 percorreu Galicia para elaborar o primeiro mapa do país utilizando métodos matemáticos para a medición. Tomando como punto de partida a Torre da Berenguela da catedral de Compostela, foi quen de situar con gran exactitude cidades, parroquias, pontes, ríos, accidentes xeográficos... por toda Galicia. Para mostra, dúas imaxes:

Parte do Trasdeza na Carta xeométrica de Fontán // Wikimedia Commons

Detalle de Ponte e as parroquias limítrofes na Carta xeométrica de Fontán // Wikimedia Commons

Foi presentada á raíña rexente María Cristina en 1834, pero non foi ata 1845 cando Fontán vería impreso o seu mapa na cidade de París. Fontán, cuxos restos repousan no Panteón dos Galegos Ilustres en Bonaval (Compostela), foi pioneiro na utilización da triangulación como método de medición e elaboración de mapas e planos, abrindo así o camiño a obras posteriores. 

Como último detalle, engadir que foi discípulo dun ilustre dezao: José Rodríguez González, "o matemático de Bermés", que ao parecer foi quen o animou a realizar tan magnífica obra.

Podedes consultar máis detalles na ligazón ao artigo sobre a Carta na Galipedia:

*Carta xeométrica de Galicia (en Galipedia).

Aí atoparedes máis información, así como arquivos para consultar o resto do mapa.