Ponte nos dominios da Igrexa I: A Aldea de Riba (1ª parte)

En 1577 tivo lugar a redacción de tres documentos de foro por parte dos mosteiros composteláns de San Paio de Antealtares e San Martiño Pinario a favor de varios veciños da parroquia trasdezá de Ponte. Nos tres casos, os bens aforados estaban situados no lugar da Aldea de Riba, pertencente á mesma parroquia, e os seus arredores. Agora, co gallo do 440 aniversario destas escrituras, dámoslles luz a algúns detalles extraídos delas, como por exemplo a división do lugar entre os citados mosteiros ou numerosas referencias toponímicas que por sorte sobreviven na actualidade. En definitiva, imos coñecer como era este lugar hai máis de catro séculos.

Vista da Aldea de Riba, co viaduto do TAV sobre o río Deza e o santuario do Corpiño ao fondo // DFA

Situada na zona centro-occidental da parroquia silledense de Ponte e franqueado polos lugares do Sino (ao norte) e da Aldea de Baixo (ao leste), A Aldea de Riba é unha entidade de poboación que, xunto coa Regueira, foi marxinada do Nomenclátor Oficial de Galicia, figurando unha e outra formando parte do Sino e de Trasfontao respectivamente, unha situación que ten chegado a derivar en problemas á hora de dar un enderezo ou dar calquera tipo de indicacións. A pesar diso, A Aldea de Riba agocha unha importante carga histórica debido a ser punto de encontro de varias institucións relixiosas, como veremos de seguido. O seu nome fai referencia á posición deste asentamento respecto a un observador situado nunha altura menor. A existencia do núcleo da Aldea de Baixo fainos supoñer a hipótese da existencia previa dun deles, para que ambos lugares adquirisen tales complementos de posición, algo que a día de hoxe segue a ser un misterio. Sobre as distintas variantes do nome deste lugar afondaremos nas últimas liñas deste artigo.

Entre a numerosa documentación que alberga o Arquivo Histórico da Universidade de Santiago de Compostela, atópanse foros de distintos mosteiros da contorna da cidade ou anexados a outros da mesma. Así, pode ollarse un outorgado o 30 de marzo de 1577 pola abadesa do mosteiro de San Paio de Antealtares, do que dependía o cenobio trasdezao de San Pedro de Ansemil, a Gregorio Conde e á súa muller, ambos veciños de Ponte, pola súa vida e dúas voces (xeracións) máis. A sinatura deste foro tivo lugar no mosteiro de San Salvador de Camanzo, que tamén dependía de Antealtares. O primeiro detalle a destacar deste documento é a porcentaxe do lugar que lle pertencía ao citado mosteiro: “(…) damos en dicho aforamiento el nuestro lugar y casal que se dice Darriba (…) de que al dicho monasterio pertenece la mitad por el monasterio de San Pedro de Ansemil nuestro anexo y la otra mitad pertenece al monasterio de San Martín de Santiago por el de San Lorenzo de Carboeiro su anexo (…)”. Refírese aquí ao mosteiro compostelán de San Martiño Pinario. Este documento ponnos na pista das propiedades que tiñan estes conventos nas terras de Ponte: Ansemil tiña terreos neste lugar e en Meixomence, mentres que Carboeiro posuía bens tamén en Trasfontao, Meixomence e Rosende. Esta división en dúas partes da Aldea de Riba mantívose probablemente ata o século XIX, onde aínda atopamos referencias de rendas cobradas por parte de Carboeiro no lugar na década de 1820.

Pista de acceso polo sur ao lugar // DFA

A outra metade do lugar atopábase nas mans do mosteiro de San Martiño Pinario a través do citado de Carboeiro. Mostra desta situación son senllos documentos datados do 11 de febreiro de 1577. O primeiro deles amósanos o nomeamento da segunda voz dun foro outorgado orixinalmente o 27 de maio de 1530 ao veciño de Silleda Rodrigo Fraíz. Esta segunda voz foi o xa mencionado Gregorio Conde, tras pasar os dereitos deste foro previamente a Gonzalo Conde, moi probablemente pai del. Pero a Gregorio non se lle adxudicou a totalidade deste lote de bens, senón soamente a metade dos mesmos. Esta outra metade (en realidade, un cuarto do total do lugar) aforouse a Fernando de Seoane e a súa muller Ana Fernández por tres voces, cedida pola viúva do citado Gonzalo Conde, María González. Relacionado con este segundo foro, atopamos en 1626 o nomeamento da primeira voz, que recaeu na persoa de Alonso de Seoane, fillo do citado matrimonio, así como un documento das rendas que cobrou Carboeiro no período 1827-1830, consistentes en 7 ferrados de centeo, dúas galiñas e a terceira parte do recadado na venda dalgún dos bens arrendados. Nesta época, un dos pagadores era Luis Seoane, descendente do matrimonio do foro orixinal e cuxa liña xenealóxica aínda se mantén neste e noutros lugares da parroquia.

Segunda parte: Ponte nos dominios da Igrexa II: A Aldea de Riba (2ª parte).